Renowacja obiektów zabytkowych – hydroizolacja

Zabytki to szczególny rodzaj budowli. Są z jednej strony obiektami technicznymi, z drugiej jednak stanowią dziedzictwo kulturowe. Z uwagi na proces korozji materiałów, z jakich zostały wykonane, technologii użytej przy wznoszeniu oraz warunków klimatycznych i hydrologiczno-geologicznych, częstym problemem w przypadku zabytków na terenie Polski jest wilgoć. Czynnik ten w znaczącym stopniu wpływa destrukcyjnie na budowle. Na szczęście obecnie stosowane materiały i możliwości techniczne pozwalają na eliminację przyczyn problemów z hydroizolacją budynków zabytkowych.

Dlaczego w obiektach zabytkowych często występują problemy z wilgocią?

Zabezpieczenia przeciwwodne stosowano już w starożytności, co świadczy o wiedzy ówczesnych budowniczych o zgubnym wpływie wody na budowle. Izolacje pionowe z bitumów i gliny znane były na pewno w Cesarstwie Rzymskim i Mezopotamii. Na ziemiach polskich układano je już w średniowieczu – nie znano jednak wówczas izolacji poziomych ścian, nie zabezpieczano się przed kapilarnym podciąganiem wody.

O stosowaniu hydroizolacji we współczesnym rozumieniu można mówić, począwszy od okresu dwudziestolecia międzywojennego – wówczas dr inż. arch. Henryk Stankiewicz napisał opracowanie o znamiennym tytule „Izolacje od wody i wilgoci w budownictwie”. Choć hydroizolacje zaczęto układać w Polsce już w okresie międzywojennym, to rozpowszechniły się jednak dopiero po II wojnie światowej – przynajmniej w teorii.

W praktyce krótko po wojnie występowały problemy z pozyskaniem materiałów, dlatego mimo świadomości i teoretycznych możliwości i tak nie stosowano hydroizolacji. Kolejno nadszedł czas złej jakości materiałów i złego wykonawstwa, a większość izolacji przeciwwodnych z tego okresu po upływie kilkudziesięciu lat przedstawia wiele do życzenia.

Wszystkie te czynniki sprawiają, że zawilgocenie ścian, odspojenia tynków i wykwity solne do dziś są problemem dość powszechnym w Polsce, nie tylko w przypadku obiektów zabytkowych.

Czynniki wpływające na stan hydroizolacji

Restaurowanie zabytków bardzo często związane jest ze zniszczeniami, jakie czyni woda i wilgoć. Poza brakiem hydroizolacji, co jest oczywistym powodem przenikania wody przez przegrody budowlane, najczęściej problemy z wilgocią wynikają z tych samych przyczyn, z jakich występują one w budynkach współczesnych, czyli na skutek:

• błędów w sztuce budowlanej (nieprawidłowe wykonanie hydroizolacji);
• rozszczelnień w wyniku pracy konstrukcji budynku nieuwzględnionych w obliczeniach z przyczyn obiektywnych (np. szkody górnicze – kiedy budynek powstawał, w pobliżu nie było kopalni);
• uszkodzeń mechanicznych warstwy hydroizolacji;
• postępującego z czasem procesu korozji materiałów budowlanych.

Skutkiem industrializacji końca XIX w. było m.in. przyspieszenie procesu niszczenia zabytków. To wówczas powstawały pierwsze idee związane z konserwacją dawnych obiektów. Tak naprawdę jednak systemowa i zorganizowana restauracja starych budowli przypada na okres po II wojnie światowej.

Niestety częściowo z braku doświadczenia, a częściowo na skutek stosowania gorszych niż obecnie materiałów (głównie bitumicznych) wiele prac związanych z hydroizolacją zostało przeprowadzonych nieprawidłowo. Do obecnych problemów związanych z przenikaniem wody przyczyniło się również niedbalstwo – sztandarowym przykładem są uszkodzenia izolacji pionowych na skutek zasypywania ścian materiałem rodzimym wymieszanym ze śmieciami i rumoszem budowlanym.

Ocena stanu hydroizolacji w obiektach zabytkowych

Stan hydroizolacji w budynkach zabytkowych ocenia się podobnie jak w przypadku obiektów współczesnych:

• po skutkach (zawilgocenia ścian, odspojenia tynków, woda w piwnicach);
• dokonując pomiarów wilgotności;
• bazując na termowizji (temperatura obszarów zawilgoconych jest inna niż suchych);
• analizując dostępną dokumentację techniczną.

Oczywiście stwierdzenie problemu to dopiero początek żmudnego procesu ratowania zabytku przed degradacją. Dalsze prace obejmują:

• ustalenie źródła wilgoci i określenie skali zawilgocenia;
• analizę zniszczeń spowodowanych działaniem wody;
• wybór materiałów i rozwiązań technicznych, które zabezpieczą obiekt przed wodą;
• odpowiedni dobór metod osuszania przegród.

W procesie naprawczym istotną rolę odgrywa doświadczenie. Podczas wizji lokalnej na zewnątrz specjaliści potrafią ustalić wiele istotnych faktów m.in. na podstawie oceny układu warstw gruntu, poprawności profilacji terenu wokół budynku, stanu balkonów, tarasów, dachu, przepierzeń i kominów. Wewnątrz analizie podlega np. powierzchniowa i międzywarstwowa kondensacja pary wodnej, szczelność instalacji wodnej i ściekowej czy drożność i wydajność wentylacji.

Różne sposoby wykonania lub odtworzenia hydroizolacji obiektów zabytkowych

Izolacje poziome budynku, a także izolacje pionowe fundamentów i ścian można wykonać lub odtworzyć różnymi sposobami, w zależności od oceny technicznej i ekonomicznej przedsięwzięcia. W zabytkach często wykonuje się iniekcje, głównie ze względu na fakt, że wiele obiektów poddawanych renowacji znajduje się w obszarach miejskich, w których trudno odkryć fundamenty i przeprowadzić hydroizolację tradycyjnymi metodami. Niekiedy nie można tego zrobić, nie niszcząc innych zabytkowych obszarów, a iniekcje nie wymagają prowadzenia szeroko zakrojonych robót budowlanych.

Zarówno iniekcje, jak i tradycyjne metody hydroizolacji stanowią tylko część prac, które wykonuje się w ramach restauracji obiektu. Do innych zadań należą m.in.:

• odsalanie – ilość soli szkodliwych dla konstrukcji budynków redukuje się za pomocą tzw. kompresów, czyli specjalnie dobranych materiałów aplikowanych w miejscach wykwitów solnych;
• odgrzybianie – za pomocą specjalnych preparatów działających niszcząco na mikroorganizmy;
• ograniczanie pęcznienia kamieni naturalnych obfitujących w higroskopijne minerały ilaste. Absorbowanie wody przez kamień powoduje zwiększenie objętości materiału budulcowego, przyspieszając erozję. Można przeciwdziałać temu zjawisku, stosując specjalne preparaty;
• układanie tynków renowacyjnych – o ile to możliwe stosuje się tynki na bazie historycznych receptur, dobrane odpowiednio do okresu, w jakim powstał zabytek;
• układanie tynków „ofiarnych” – w przypadku ekstremalnego zasolenia murów nie odsala się ich kompresami, lecz stosuje tynki kompresowe, które „przechowują” sól „wyciąganą” z murów we własnej strukturze. W ten sposób usuwana jest z murów i sól, i wilgoć.

Oczywiście przytoczone przykłady nie wyczerpują listy prac, które wykonuje się w związku z renowacją zabytków, a w szczególności ich ochroną przed zgubnym działaniem wody. Warto podkreślić, że na rynku dostępnych jest coraz więcej innowacyjnych produktów, które znacząco przedłużają żywotność starych budynków i poprawiają ich kondycję.